Εκδήλωση – βιβλιοπαρουσίαση του λευκώματος «Ηλίας Φέρτης: Ζωγραφική, Κατοχή, Αντίσταση» που επιμελήθηκε το Ιστορικό Αρχείο της ΚΕ του ΚΚΕ πραγματοποιήθηκε το Σάββατο 23 Νοέμβρη 2024 στο χώρο της έκθεσης Ιστορικού και Αρχειακού υλικού της ΚΟ Αττικής του ΚΚΕ στο κτίριο της οδού Σανταρόζα.
Στην εκδήλωση παρευρέθηκε και χαιρέτισε η Ειρήνη Φέρτη, κόρη του δημιουργού. Στο σύντομο χαιρετισμό της ευχαρίστησε θερμά το ΚΚΕ για την τιμή που κάνει το Κόμμα στον πατέρα της. Τόνισε την επιθυμία του πατέρα της που έγινε πραγματικότητα, έργα τέχνης του να δοθούν στο Κόμμα της εργατικής τάξης, το ΚΚΕ. Έκανε μια σύντομη αναφορά στη δράση του πατέρα της τα χρόνια της Αντίστασης, για τις προσωπογραφίες αγωνιστών που δημιούργησε κατά τη διάρκεια των αγώνων, για τη φιλία του με τους Θανάση (Άρη Βελουχιώτη) και Μπάμπη Κλάρα, για τις διώξεις και τις δυσκολίες που αντιμετώπισε τα κατοπινά χρόνια, λόγω της αντιστασιακής του δράσης. Επίσης αναφέρθηκε στις σπουδές του και τις διακρίσεις του. Κλείνοντας, ξαναευχαρίστησε το «τιμημένο ΚΚΕ» για την έκδοση – λεύκωμα προς τιμήν του πατέρα της.
Η Σαβίνα Λίτση, ιστορικός τέχνης, στην ομιλία της στάθηκε αναλυτικά στα έργα του Ηλ. Φέρτη, στην καλλιτεχνική του διαδρομή και στο έργο που αποτελεί σημαντική κληρονομιά στο σήμερα. Μεταξύ άλλων σημείωσε:
«Το 2021 η κόρη του ζωγράφου Ειρήνη, που είναι και σήμερα μαζί μας, προσέφερε στην ΚΕ του ΚΚΕ μια σειρά έργων του πατέρα της, τα περισσότερα εκ των οποίων φιλοτεχνήθηκαν την περίοδο της Κατοχής, της Αντίστασης, της Απελευθέρωσης και του Εμφυλίου. Τα έργα αυτά, λάδια και σχέδια με μολύβι και πενάκι, “τα είχε φυλαγμένα για το Κόμμα”, όπως μας μετέφερε η κόρη του. Μία πρώτη εκδήλωση προς τιμήν του Φέρτη είχε γίνει το 2022 στη Λαμία, στο πλαίσιο της έκθεσης έργων του, καθώς και ντοκουμέντων από τη δράση του ΚΚΕ, του ΕΛΑΣ και του ΕΑΜ, στο Μουσείο Σύγχρονης Ελληνικής Ιστορίας της Λαμίας, με αφορμή την πολύτιμη αυτή δωρεά του έργου του σπουδαίου κομμουνιστή καλλιτέχνη στο ΚΚΕ. Η προσφορά αυτή αποτελεί και το περιεχόμενο του λευκώματος που παρουσιάζουμε σήμερα. Ιδιαίτερη έμφαση θα δώσουμε στα δημιουργήματα της δεκαετίας του ’40, τα οποία κοσμούν και την έκθεσή μας, ενώ θα παρουσιάσουμε και ορισμένα άλλα έργα του Ηλία Φέρτη, ώστε να δοθεί μια πληρέστερη εικόνα της καλλιτεχνικής του διαδρομής.
Βρισκόμαστε στην έκθεση ιστορικού – αρχειακού υλικού από το Ιστορικό Αρχείο της ΚΕ, με θέμα το Επαναστατικό, Απελευθερωτικό ’44, όπου παρουσιάζονται πολλά από τα έργα που εξετάζουμε, τα οποία δίνουν εύγλωττα την εικόνα της εποχής και του αγώνα, αποτυπώνουν τα πρόσωπα των εξεγερμένων αγωνιστών, ενώ ταυτόχρονα είναι και ανεκτίμητα ιστορικά τεκμήρια, καθώς διασώζουν την εικόνα από μια σκληρή αλλά ηρωική περίοδο της ταξικής πάλης, από την οποία πολλά ντοκουμέντα χάθηκαν λόγω των διώξεων.
Η αξία της μελέτης αυτού του ιστορικού παρελθόντος και μέσα από την καλλιτεχνική παραγωγή της περιόδου έγκειται στην ξεχωριστή ιδιότητα της τέχνης να μας μεταφέρει το κλίμα μιας ιστορικής περιόδου με τρόπο πολύ πιο άμεσο και βιωματικό σε σχέση με ένα ιστορικό κείμενο. Παράλληλα, μπορούμε να αντλήσουμε συμπεράσματα στο σήμερα για την κατανόηση της τέχνης ως ένα ακόμη πεδίο ταξικής πάλης και άρα ως ακόμη μία πολύτιμη μορφή αγώνα για την επαναστατική αλλαγή της κοινωνίας, την κατάργηση της εκμετάλλευσης ανθρώπου από άνθρωπο, τον σοσιαλισμό – κομμουνισμό!
Όπως φαίνεται και από την τρέχουσα έκθεση μας, και όπως θα εξετάσουμε και στο 6ο Επιστημονικό Συνέδριο Λογοτεχνίας που διοργανώνει η ΚΕ του ΚΚΕ τον Δεκέμβρη, με τίτλο “Η λογοτεχνία στα χρόνια της θύελλας” και με θέμα τη συνάντηση της νεοελληνικής λογοτεχνίας με το έπος της ΕΑΜικής Αντίστασης και του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας (1940 – 1950), η μάχη δε σταματά ποτέ, ακόμη και στις πιο αντίξοες συνθήκες. Αντίθετα, σε καιρούς κρίσης και πολέμου θεριεύει και το εργατικό λαϊκό κίνημα, και η πρωτοπορία του, τα μέλη του Κομμουνιστικού Κόμματος, δε σταματούν στιγμή να μεριμνούν για τη διαφώτιση και διαπαιδαγώγηση των μαζών, την παρακίνηση σε δράση, την ανάταση του ηθικού και τη διαφύλαξη της μνήμης για την εξαγωγή χρήσιμων συμπερασμάτων για το μέλλον. (…)
Ο Ηλίας Φέρτης, μαζί με τους συντρόφους του, έργα ορισμένων εκ των οποίων μπορείτε να δείτε και στην έκθεσή μας εδώ, όπως των Δημήτρη Κατσικογιάννη, Δημήτρη Οικονομίδη, Γιώργη Φαρσακίδη, Δημήτρη Μεγαλίδη, Δημήτρη Δαγκλή, Βάλια Σεμερτζίδη και πολλών ακόμη, ανήκε στη δρακογενιά εκείνη των κομμουνιστών που με το ντουφέκι στον ώμο και το τραγούδι στα χείλη πάλεψαν να σώσουν το λαό από την πείνα και την εξαθλίωση, ηγήθηκαν στον απελευθερωτικό αγώνα. Ήταν μια περίοδος που για τους καλλιτέχνες τέθηκε πιο εμφατικά από ποτέ το ζήτημα της στράτευσης στην τέχνη.
Έβλεπαν ότι τα βιώματά τους δε γινόταν να μην αφορούν και την τέχνη τους, εμπνεύστηκαν από το όραμα του επαναστατικού αγώνα, και ως ανταπόδοση σε αυτό, του έδωσαν με τη σειρά τους πνοή και χρώμα. Εκφράστηκαν δίνοντας έργα ρεαλιστικά ή αλληγορικά, γιατί στόχος τους ήταν με εύστοχο τρόπο να κινητοποιήσουν τις μάζες, ώστε αυτές να πάρουν με αισιοδοξία την κατάσταση στα χέρια τους.
Πουθενά αλλού στην Ευρώπη δεν αναπτύχθηκε παρόμοια καλλιτεχνική δραστηριότητα τέτοιου βεληνεκούς. Επιδεικνύοντας απίστευτη εφευρετικότητα και δεξιοτεχνία, κατέθεσαν τη δημιουργικότητά τους στον τίμιο αγώνα του εργατικού λαϊκού κινήματος. Όπως χαρακτηριστικά είχε πει η Κατράκη, “Κάναμε αντίσταση με τα καλέμια και τα πινέλα. Τα πρώτα χαρακτικά μου είναι ένσημα, αφίσες, κάρτες, προκηρύξεις, ψηφοδέλτια για τις ανάγκες του αγώνα. Να μιλήσω για τους κινδύνους, για τις δυσκολίες; Τι μας ένοιαζε; Πετούσαμε στην Κατοχή, νομίζαμε πως ήμασταν αετοί. (…)”.
Πρέπει σε αυτό το σημείο να σημειώσουμε πως ο Φέρτης, επιλέγοντας συνειδητά να βάλει στο επίκεντρο της τέχνης του τον απλό λαό και τον αγώνα του για κοινωνική απελευθέρωση, και να θέσει το ταλέντο του στην υπηρεσία του οράματος για την επαναστατική αλλαγή της κοινωνίας, σημαίνει ότι ήταν σε θέση να αναγνωρίσει το διαπαιδαγωγητικό χαρακτήρα της τέχνης, καθώς και την ανατρεπτική της δύναμη, και γι’ αυτό ο ίδιος και οι σύντροφοί του μεριμνούσαν απρόσκοπτα για την καλλιτεχνική δημιουργία, την ψυχαγωγία και την πολύπλευρη μόρφωση, με όποιο μέσο είχαν διαθέσιμο, ακόμη και σε αυτές τις απάνθρωπες συνθήκες. Από αυτό το στοιχείο, που στόχο του έχει τη διαμόρφωση μιας συνειδητοποιημένης και ανυποχώρητης στάσης ζωής, πηγάζει και το ηθικό ύψος και η υπεροχή απέναντι στις σαπισμένες αξίες του ταξικού αντιπάλου. Κάθε πτυχή της ζωής των κομμουνιστών αντανακλά αυτό που αναφέρει ο Θέμος Κορνάρος στο βιβλίο του για την εξορία της Μακρονήσου, πως “Σαν θα πάρεις βαθιά την απόφαση δεν πονάς πια!…”.
Όπως και οι σύντροφοί του, έτσι και ο ίδιος ένιωθε τη ζωτική ανάγκη να καταγράψει μέσω της τέχνης του τα όσα ζούσε. Ταυτόχρονα, πίστευε πως ο καλλιτέχνης δεν μπορεί να μένει ασυγκίνητος από την κοινωνία που τον περιβάλλει, από τις αγωνίες και τις ελπίδες της τάξης του, πως τα βιώματά του δε γινόταν να μην αφορούν και την τέχνη του. Όπως ο ίδιος εξηγούσε για το έργο του: “Νομίζω πως η τοποθέτηση του καλλιτέχνη, που γίνεται από το έργο του, είναι ανάλογη με την ιδεολογική του τοποθέτηση, δηλαδή την ψυχική και πνευματική του στάση απέναντι στον κόσμο που τον περιβάλλει και μέσα σ’ αυτόν που ζει, αφού το έργο που μας παρουσιάζει είναι έκφραση των βιωμάτων του”.
Συνεπώς, δε θα ήταν υπερβολή να πούμε πως ο Ηλίας Φέρτης δε συγκαταλέγεται τυχαία στους σημαντικότερους ζωγράφους της Αντίστασης, αφού και με τη στάση ζωής του και με το καλλιτεχνικό του έργο βρέθηκε στην πρώτη γραμμή του αντιστασιακού αγώνα, απαθανάτισε τις αγωνίες, την ελπίδα, την αξιοπρέπεια του λαού, που με την ηρωική του στάση έγραψε τις πιο λαμπρές σελίδες στην ιστορία αυτού του τόπου. Μετέτρεψε την τέχνη του σε εμβατήριο που έδινε τον τόνο και το μαχητικό παρόν. Το έργο του, εμπνευσμένο από την ταξική πάλη της εποχής του, και άρρηκτα συνδεδεμένο με αυτή, συνιστά σήμερα για εμάς ανεκτίμητο καλλιτεχνικό τεκμήριο και βαριά κληρονομιά.
Το έργο των κομμουνιστών καλλιτεχνών, όπως του Ηλία Φέρτη που εξετάζουμε σήμερα, με το επαναστατικό του περιεχόμενο, μιλούσε στην καρδιά της χειμαζόμενης εργατικής τάξης. Η τέχνη για τους κομμουνιστές ήταν αξεδιάλυτα αγκαλιασμένη με τον αγώνα, γιατί αντανακλά την αγάπη για τον άνθρωπο και τη δίψα για ζωή, γιατί έχει την ιδιότητα να μιλά στο θυμικό των ανθρώπων, να εμψυχώνει, να εμπνέει και να παραστέκεται, να είναι σύντροφος και οδηγός, να δίνει θάρρος και ελπίδα, να φωτίζει τα ιδανικά και την ομορφιά του επαναστατικού αγώνα ακόμα και στους πιο σκοτεινούς καιρούς.
Για αυτό το λόγο μπορούμε να πούμε ότι η τέχνη που γεννήθηκε μέσα στη φωτιά αυτής της περιόδου είχε τεράστια συνεισφορά στους ταξικούς αγώνες, και σήμερα αποτελεί ένα σπουδαίο κεφάλαιο της ιστορίας του εργατικού – λαϊκού κινήματος στην Ελλάδα, μία παρακαταθήκη για τις επόμενες γενιές.
Έτσι κι εμείς σήμερα, ως Κομμουνιστικό Κόμμα, παραλαμβάνοντας τη σκυτάλη, διαφυλάττουμε ως κόρη οφθαλμού την ιστορική αλήθεια και μνήμη, μελετάμε την ιστορία μας, διδασκόμαστε από αυτήν, εξάγουμε χρήσιμα συμπεράσματα για το παρόν και το μέλλον και αντλούμε γνώση και δύναμη για τους σεισμούς που μέλλονται να έρθουν».
Στο τέλος της εκδήλωσης, η ΚΟ Αττικής προσέφερε στην Ειρήνη Φέρτη το λεύκωμα «1944 Η Απελευθέρωση της Αθήνας και η ταξική σύγκρουση του Δεκέμβρη. Ντοκουμέντα και διδάγματα», καθώς και τα αναμνηστικά της έκθεσης.
Η έκθεση ιστορικού και αρχειακού υλικού της ΚΟ Αττικής του ΚΚΕ, λόγω του τεράστιου ενδιαφέροντος και της μεγάλης προσέλευσης επισκεπτών, παρατείνεται έως και την Κυριακή 15 Δεκέμβρη 2024.
Η έκθεση φιλοξενείται στο κτίριο της οδού Σανταρόζα (πρώην Δικαστήρια, είσοδος από Σταδίου 46, πλησίον σταθμού ΗΣΑΠ-Μετρό Ομόνοιας).
Το ωράριο λειτουργίας τις καθημερινές είναι 10 π.μ. – 2 μ.μ. και 5 μ.μ. – 9 μ.μ., ενώ τα Σαββατοκύριακα 10 π.μ. – 8 μ.μ.
Η είσοδος είναι ελεύθερη (τηλ. για ραντεβού για ομαδικές ξεναγήσεις 210 52 82 607, Δευτέρα έως Παρασκευή 10 π.μ. – 1 μ.μ. και 5 μ.μ. – 8 μ.μ.).