«ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΕΠΟΧΗ» Πλήθος κόσμου στην παρουσίαση του βιβλίου «Ντα ζβιντάνιγια» του Φώντα Λάδη στην Καλλιθέα

Παραθέτουμε την ομιλία της Ναυσικάς Τόλια-Κηπουρού:

“Επιτρέψτε μου προτού καταθέσω τη σύντομη παρουσίασή μου να ευχαριστήσω για την τιμητική για μένα πρόσκληση για αυτή την εκδήλωση. Χαίρομαι που βρισκόμαστε σήμερα εδώ με τον Φώντα Λάδη συγγραφέα του βιβλίου «Досвидание» και βέβαια με όλες και όλους εσάς. Θεωρώ την παρουσία μου εδώ ως υποχρέωση και ως ένα μικρό αντίδωρο και εκτίμηση στο συνολικό έργο του συγγραφέα.                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                       Στο βιβλίο του Φώντα Λάδη« Досвидание» συγκεντρώθηκαν εντυπώσεις, μαρτυρίες, στιγμιότυπα από τις επισκέψεις του συγγραφέα στην ΕΣΣΔ το 1980,1982, 1983.Στην πρώτη επίσκεψη συμμετείχε, εκ  μέρος του Ριζοσπάστη, σε ένα ταξίδι εννέα διακινητών–αναγνωστών στη Μόσχα, το Λένινγκραντ και το Ταλίν ( σήμερα Εσθονία). Το 1982 η παρουσία του στην ΕΣΣΔ ως υπότροφου για την ταχύρρυθμη εκμάθηση της Ρωσικής γλώσσας στο ινστιτούτο Πούσκιν του Ελληνοσοβιετικού Συνδέσμου διήρκεσε πέντε μήνες. Χρονικό διάστημα που του επέτρεψε να εισπράξει μαζί με χιλιάδες άλλους ξένους «το φιλικό κλίμα και το πρωτοποριακό πρόγραμμα σπουδών», να συναναστραφεί με τον λαό της ΕΣΣΔ, να επισκεφτεί την Ουκρανία.

Βασιζόμενος στην δική του εμπειρία ο συγγραφέας μέσα από τα κείμενα ζωντανεύει στοιχεία για τους τομείς της κοινωνικής ζωής των πολιτών της ΣΕ και ιδιαιτέρως της εκπαίδευσης ( γενικότερα παιδεία), στοιχεία για τις εκδόσεις, ιδιαίτερα τις παιδικές, στοιχεία για την καθημερινότητα των Σοβιετικών πολιτών, αλλά και των Ελλήνων φοιτητών που είχαν την τύχη να σπουδάσουν στη ΣΕ. Μέσα από το βίωμα του σε αυτή τη χώρα καταθέτει καταστάσεις που είδε και έζησε.

Το δικό μου βίωμα

Προσυπογράφοντας το μεγαλύτερο μέρος των γραφόμενων του Φώντα Λάδη θα καταθέσω το δικό μου βίωμα της ζωής στην ΕΣΣΔ προσπαθώντας να απαντήσω στο ερώτημα που διατρέχει όλο το βιβλίο. Τι ήταν λοιπόν η Σοβιετική Ένωση;

2

Όπως είναι γνωστό τον Αύγουστο του 1949 σταμάτησε ο ελληνικός εμφύλιος πόλεμος. Οι μαχητές και οι μαχήτριες του ηρωικού Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας υποχώρησαν ζητώντας πολιτικό άσυλο στις σοσιαλιστικές χώρες. Οι πρώτοι τους σταθμοί ήταν η Αλβανία και η Βουλγαρία. Εξαιτίας όμως των εσωτερικών μεταπολεμικών προβλημάτων οι χώρες  αυτές  αδυνατούσαν  να  απορροφήσουν  το σύνολο των μαχητών. Έτσι προωθήθηκαν στις άλλες Λαϊκές Δημοκρατίες και  την ΕΣΣΔ.Ο βασικός κορμός του ΔΣΕ με περίπου 12000 μαχητές και μαχήτριες βρέθηκε πρωτεύουσα της Δημοκρατίας του Ουζμπεκιστάν την Τασκένδη. Στο Σοβιετικό Ουζμπεκιστάν τους προσφέρθηκε απλόχερα αγάπη και βοήθεια και όπως λένε οι ίδιοι «έκαμε βαθιά να κατανοήσουμε τι πάει να πει διεθνής προλεταριακή αλληλεγγύη».

Με τη σκέψη πάντα στην πατρίδα Ελλάδα και παρά την αδιάκοπη προσμονή της επιστροφής οι πόρτες της χώρας τους για αυτούς ήταν ερμητικά κλειστές. Έτσι παρέμειναν στην αναγκαστική προσφυγιά για σχεδόν τρεις δεκαετίες. Όλα αυτά τα χρόνια σπούδασαν, εργάστηκαν, δημιούργησαν οικογένειες και η ζωή τους συνδέθηκε άρρηκτα με τις εξελίξεις και αλλαγές που συντελέστηκαν στις χώρες της φιλοξενίας τους. Η καθημερινότητα τους ακολούθησε και ενώθηκε με την καθημερινότητα των πολιτών των σοσιαλιστικών δημοκρατιών της ΕΣΣΔ.

Αξίζει να αναφέρουμε πως η Ένωση Σοβιετικών Σοσιαλιστικών Δημοκρατιών, η  πρώτη σοσιαλιστική χώρα στον κόσμο στην οποία φιλοξενήθηκαν και έζησαν οι πολιτικοί πρόσφυγες, κατείχε σχεδόν το 1/6 της κατοικημένης χερσαίας έκτασης  της  Γης με πληθυσμό σχεδόν 300 εκατομμυρίων ανθρώπων. Πριν την ανατροπή της το 1993, χάρη στο ιστορικό σοσιαλιστικό άλμα κατατάσσονταν στη 2^η θέση στον κόσμο ως προς τη βιομηχανική παραγωγή – 16,5% της παγκόσμιας συνολικής παραγωγής- και την 7η θέση στον κόσμο ως προς το εθνικό εισόδημα.

Η ΣΕ απαρτίζονταν από 15 δημοκρατίες που θεωρούνταν κυρίαρχα κράτη. Πέρα από τις 15 Δημοκρατίες υπήρχαν και αυτόνομες δημοκρατίες. Η επίσημη γλώσσα ήταν τα ρωσικά, η κάθε όμως Δημοκρατία είχε τη δική της γλώσσα.

Συνολικά στην ΕΣΣΔ υπήρχαν πάνω από 100 γλώσσες και διάλεκτοι. Το Ουζμπεκιστάν  (που βρίσκεται στην Κεντρική Ασία ) ήταν μία από  αυτές τις Δημοκρατίες με πληθυσμό το 1949 περίπου 9 εκ ανθρώπων και επίσημη γλώσσα τα ουζμπέκικα  και  τα ρωσικά. Ήταν μέρος της ΕΣΣΔ, που μετατράπηκε από μια καθυστερημένη  αποικιακή φεουδαρχική περιοχή σε μια βιομηχανική-αγροτική δημοκρατία με ανεπτυγμένες ελαφριές βιομηχανίες, βιομηχανίες τροφίμων, βαριά βιομηχανία, μεγάλες περιοχές καλλιέργειας βαμβακιού και άλλων αγροτικών προϊόντων.

3

Είμαι λοιπόν απόγονος των «τυχερών» μαχητών του ΔΣΕ που επέζησαν του εμφυλίου και βρέθηκαν στη Σοβιετική  Ένωση. Η  ΕΣΣΔ είναι η  γενέτειρά μου και γενέτειρα χιλιάδων άλλων παιδιών που γεννήθηκαν σε αυτή τη χώρα και που είχαν τα καλύτερα συστατικά για την ανατροφή τους. Από τη μία πλευρά οι γονείς τους, το πιο ζωντανό  επαναστατικό  κομμάτι της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας, από την άλλη η πραγματικότητα που βίωναν στις σοσιαλιστικές δημοκρατίες.

Τι ήταν λοιπόν η Σοβιετική Ένωση για εμάς τα παιδιά των πολιτικών προσφύγων. Τι ήταν η ΣΕ για εμένα

Σίγουρα σχεδόν για όλους μας ήταν τα πιο ευτυχισμένα χρόνια της ζωής μας. Επειδή όμως το θέμα είναι ανεξάντλητο θα εστιάσουμε σε κάποιες πλευρές που ήταν: Οι ελληνικές πολιτείες και οι αξιοζήλευτες οικογένειες των προσφύγων όπου ακούγαμε από τους πρωτεργάτες τις ατελείωτες ιστορίες της αντίστασης, αλλά κυρίως του εμφυλίου. Η λέσχη των προσφύγων με τα φεστιβάλ, τις θεατρικές παραστάσεις, Σπαρτακιάδες, με τον καθημερινό τύπο στα ελληνικά, τα μαθήματα της ελληνικής γλώσσας που εντάχθηκαν στο πρόγραμμα του Σοβιετικού σχολείου και όπου δίδασκαν οι αξεπέραστοι Έλληνες δάσκαλοι. Τα δεκατάξια σχολεία της ΕΣΣΔ που παρείχαν σε όλους δωρεάν γνώσεις και εκπαιδευτικό υλικό και που τελειώνοντας εκτός από τις γνώσεις που αποκτήσαμε μάθαμε να ράβουμε, να κτίζουμε, να βάφουμε, να φυτεύουμε και να καλλιεργούμε τη γη. Σχολεία με βιβλιοθήκες, αίθουσες χημείας, φυσικής, κλειστό γήπεδο γυμναστικής, εστιατόριο, γιατρό και νοσοκόμα. Δεν θα ξεχάσουμε ποτέ την 1 του Σεπτέμβρη, την έναρξη της σχολικής χρονιάς, μια συναρπαστική και χαρούμενη μέρα. Με μπουκέτα λουλουδιών και τους λευκούς φιόγκους στα μαλλιά των κοριτσιών. Την δεξίωση της πρώτης τάξης, τον Οκτώβριο στην τελετουργική συγκέντρωση αφιερωμένη στην επέτειο της Οκτωβριανής Επανάστασης όπου μας ονόμαζαν « октябренοκ ».

Όπως και την ημέρα της αποφοίτησης από τα σχολείο όταν μετά τη γιορτή στα σχολεία όλοι οι απόφοιτοι των σχολείων συγκεντρώνονταν στην Κόκκινη πλατεία για να αποδεχτούν την αυγή μιας άλλης μέρας, μιας άλλης ζωής.

4

Οι δάσκαλοί μας με ξεχωριστό ενδιαφέρον και φροντίδα για κάθε παιδί και που όταν  αρρωσταίναμε  επισκέπτονταν  το σπίτι μας για να αναπληρώσουμε τα μαθήματα που χάσαμε. Οι  συμμαθητές μας διαφόρων εθνικοτήτων με πραγματική αδελφοσύνη, αγάπη και ενδιαφέρον που ένιωθε ο ένας για τον άλλον.Το δίκτυο των ιδρυμάτων που υπήρχε γύρω από τα σχολεία και που παρείχε διάφορες δωρεάν περαιτέρω γνώσεις και δραστηριότητες στον πολιτισμό και τον αθλητισμό.

Οι βόλτες στην Τασκένδη με τις ανθισμένες βυσσινιές και ροδακινιές την άνοιξη, στα παζάρια με τα καλύτερα πεπόνια, σταφύλια και καρπούζια στον κόσμο, με τις μυρωδιές από το «πλοφ», το «σαμσί». Οι εκδρομές στις βουνοκορφές του Παμίρ, του Τιαν-Σαν, στις λίμνες και στα ποτάμια, στις άλλες πόλεις και δημοκρατίες. Η συνδρομή των φοιτητών στην αποκομιδή του λευκού χρυσού (βαμβακιού) για την εκπλήρωση του ετήσιου πλάνου παραγωγής του Ουζμπεκιστάν.

Το εργοστάσιο της χαλυβουργίας όπου έλιωναν το ατσάλι και όπου εργαζόταν η μητέρα μου. Εργοστάσιο, ακριβώς ίδιο με τα εργοστάσια του Σοβιετικού σινεμά, με το δικό του εστιατόριο, ντουζιέρες, γιατρούς, κήπους και λουλούδια, πίνακες με τους πρωτοπόρους της δουλειάς.( όπου δεν έλιωναν το ατσάλι με τα κομμάτια των εργαζομένων όπως αναφέρει σε ένα από τα ποιήματα του ο Φ. Λάδης)

Στη συνέχεια ήταν τα πανεπιστήμια με τα όμορφα πελώρια κτήρια, τις πεντακάθαρες αίθουσες, με πάντα πρόθυμους καθηγητές, με τις βιβλιοθήκες, τα εστιατόρια που παρείχαν δωρεάν γεύματα. Για τις σπουδές αμειβόμασταν με 30 -50 ρούβλια. Χρήματα αρκετά για να επισκεφτούμε σε καθημερινή βάση θέατρο, σινεμά, εστιατόριο. Στο τέλος των σπουδών στο πανεπιστήμιο αναρτιόνταν πίνακας με προσφορά θέσεων εργασίας για όλη την χώρα. Θέσεις που υπερέβαιναν τους αποφοίτους.

Ήταν, ήταν, ήταν και τι δεν ήταν..

Λιώνουν τα νιάτα μας στη βιοπάλη

με τα κομμάτια μας δένει τ’ ατσάλι

5

Παραθέτοντας τα παραπάνω μπορούμε να πούμε πως ναι η ΣΕ επεδίωκε, και

σε μεγάλο βαθμό το κατάφερε, μέσα από το σύστημα παιδείας να αλλάξει τον κόσμο ώστε να γεννηθεί μια νέα προσωπικότητα, ο «Σοβιετικός άνθρωπος», ένας ευσυνείδητος άνθρωπος, ένας κολεκτιβιστής, που έβαζε το γενικό πάνω από το προσωπικό, που ήταν αρμονικά ανεπτυγμένος σωματικά και πνευματικά.

Μετά τη μεταπολίτευση άνοιξε ο δρόμος της επιστροφής μας στην Ελλάδα. Η μεγαλύτερη ευχή «Και τον χρόνο στην πατρίδα» για τους περισσότερους, αλλά όχι για όλους, ευοδώθηκε.

Οι εικόνες που αντικρίσαμε και στην πατρίδα Ελλάδα ήταν σαν η μηχανή του χρόνου να γύρισε αντίστροφα στην ιστορία. Ο χρόνος σήμερα δεν επαρκεί να απαριθμήσουμε τα «καλά» της αστικής καπιταλιστικής κοινωνίας που συναντήσαμε και βιώνουμε. Όπως και τα ιδιαίτερα πολλές φορές αξεπέραστα προβλήματα που βιώσαμε ως επαναπατρισθέντες από τον σοσιαλισμό. Για αυτό και σωστά αφιερώνει ο Φώντας Λάδης στο βιβλίο στην ενότητα «φόβος των ιδεών» αναφερόμενος στην ασταμάτητη ιδεολογική αντιπαράθεση των δύο συστημάτων.

Τα παρεπόμενα

Η μεγάλη χώρα των Σοβιέτ δεν υπάρχει εδώ και 32 χρόνια. Ωστόσο η πλειονότητα των Ρώσων και των κατοίκων των πρώην σοβιετικών δημοκρατιών νοσταλγούν τη Σοβιετική Ένωση. Γεγονός που προκύπτει από τις δημοσκοπήσεις που διεξάγονται σε τακτά χρονικά διαστήματα και που ξεκίνησαν να διεξάγονται από τον πρώτο κιόλας χρόνο της διάλυσής της. Μάλιστα οι δημοσκοπήσεις δείχνουν ότι χρόνο με το χρόνο τα ποσοστά αποδοχής της από απλώς μεγάλα, γίνονται ολοένα και πιο μεγαλύτερα (“σταλινικά”). Άντλησα από το διαδίκτυο τις γνώμες της πλειονότητας των πολιτών της Ρωσίας και των άλλων Δημοκρατιών για την ΕΣΣΔ. Να τι γράφουν:. Στην ΕΣΣΔ είχα δωρεάν στέγαση, αλλά μου την έκλεψε το σημερινό καθεστώς. Όπως στέρησε από τα παιδιά μου δουλειά, κάθε είδους μέλλον και την προοπτική Τι υπέροχες στιγμές ήταν, ειρήνη, ηρεμία, εμπιστοσύνη στο μέλλον, σε αγαπώ, μου λείπεις, ΕΣΣΔ!

Είμαι  ευτυχισμένος άνθρωπος, γιατί γεννήθηκα στην καλύτερη χώρα του κόσμου – την ΕΣΣΔ. Είναι πολύ κρίμα που η πατρίδα μου δεν υπάρχει πια…

Και φυσικά υπήρχαν προβλήματα. Αλλά οι άνθρωποι ήταν πιο ευγενικοί, πιο ανθρώπινοι. Αχ, η Σοβιετική Ένωση ήταν η ελπίδα όλου του κόσμου για τη Δικαιοσύνη!

6.

Ποτέ άλλοτε ο δυτικός κόσμος δεν έζησε τόσο καλά όσο υπό την ΕΣΣΔ. Με την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης, η Δύση μπήκε σε ταραχή. Στην ΕΣΣΔ οι άνθρωποι ήταν γίγαντες, άτλαντες,  τιτάνες. Ακόμη και τώρα, ζούμε κυρίως με αυτό που εφευρέθηκε και κατασκευάστηκε στην ΕΣΣΔ….

Όταν σε ένα όνειρο βρίσκομαι στην ΕΣΣΔ, κλαίω, και θέλω να πάω εκεί, στην ειρήνη, την ηρεμία, την καλοσύνη και τη σταθερότητα, όπου δεν υπάρχει χυδαιότητα στην κεντρική τηλεόραση, όπου τα τραγούδια είχαν νόημα, όπου οι άνθρωποι αλληλοβοηθούνταν, όπου οι λογαριασμοί κοινής ωφέλειας παρέμειναν στα ίδια επίπεδα για δεκαετίες κ.λπ.

Υποσχέθηκα στο γιο μου ότι θα ξαναγυρίσουμε σε εκείνες τις εποχές, που η γενιά μου τα «σκάτωσε». Το ερώτημα βέβαια που προκύπτει είναι αν τα πράγματα  ήταν πράγματι έτσι τότε γιατί συντελέστηκαν οι ανατροπές. Γιατί το επέτρεψαν, γιατί το επιτρέψαμε. Γιατί δεν αντιστάθηκαν στην παλινόρθωση του καπιταλισμού. Γιατί, επί εβδομήντα χρόνια, ένα τεράστιο πλήθος εθνών, λαών, εθνοτικών ομάδων, μειονοτήτων που συμβίωνε ειρηνικά στο έδαφος της ΕΣΣΔ σήμερα αλληλοσπαράζεται;

Γιατί;  Είναι το μεγάλο, το πελώριο ερώτημα. Και η απάντηση στο ερώτημα αυτό ούτε απλή, ούτε εύκολη είναι. Αυτό που συνέβη είναι πράγματι ένα μεγάλο και πρωτόγνωρο ιστορικό πισωγύρισμα. Μεγάλο γιατί πρόκειται για πισωγύρισμα ενός ολόκληρου κοινωνικού συστήματος. Και γύρισε πίσω ο σοσιαλισμός στον καπιταλισμό. Από την κοινωνία χωρίς εκμετάλλευση στην κοινωνία της εκμετάλλευσης..

Όπως και να έχουν όμως τα πράγματα, η πείρα του σοσιαλισμού που γνωρίσαμε, είναι πολύτιμη, διδακτική. Διδακτική στο τι πρέπει να κάνουμε και στο τι πρέπει να αποφύγουμε. Και η καλύτερη απάντηση στα γιατί του πισωγυρίσματος θα είναι η απάντηση μιας νέας επαναστατικής ανατροπής του καπιταλισμού.

Τέλος, επιτρέψτε μου να προσφέρω στον Φώντα Λάδη ένα μικρό βιβλίο (τροφή για καλή μετάφραση) από την βιβλιοθήκη μου ως επιβεβαίωση των γραφόμενών του στο κεφάλαιο «ο κόσμος του παιδιού». Είναι το βιβλίο των Σοβιετικών Εκδόσεων «Детская  литература» ( παιδική λογοτεχνία ) με τον τίτλο Утро ( πρωί ). Το βιβλίο μόλις 32 σελίδων συγκεντρώνει ποιήματα και διηγήματα 17 Ρώσων κλασικών λογοτεχνών με αναφορά στο πρωί, σε διαφορετικές εποχές του χρόνου, την αυγή, την ανατολή του ηλίου, το ξύπνημα της φύσης και της ανθρώπινης δραστηριότητας. Απευθύνεται σε μαθητές δημοτικού. Το βιβλίο είναι απάντηση στην παπαγαλία της έκθεσης που καλλιεργείται στα ελληνικά σχολεία, την αποστήθιση, χωρίς κριτική σκέψη. Γιατί πώς να το κάνουμε το κάθε πρωινό δεν έχει το ίδιο χρώμα και μυρωδιά. Και ακριβώς αυτή την φαντασία της σκέψης,  τη  συγκριτική  αντίληψη στα παιδιά καλλιεργούσαν οι σοβιετικές εκδόσεις και τα σχολεία.”